بیست و سوم فروردین؛ روز دندانپزشک

از عمر دندانپزشکی در ایران بیش از ۷۵ سال نمی گذرد.

در سال ۱۳۰۰ هجری شمسی یعنی حدود ۸۷ سال پیش فقط سه نفر دندانپزشک در شهر تهران وجود داشت. یکی از برجسته‌ترین آنها، دکتر دندانپزشک اهل کشور لهستان بود که دندانپزشک مخصوص رضاخان به شمار می‌رفت و تبحـر فوق‌العاده‌ای در طراحی و ساخت پروتـزهای دندانی داشت. دو دندانپزشک دیگر تهران قدیم نیز اهل کشور سوئیس و ترکیه بودند.

پس از تأسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۶، دندانپزشکان به‌صورت مجزا در آن تحصیل نمی‌کردند بلکه درمان بیماری‌های دهان و دندان به‌عنوان واحدی جداگانه به پزشکان تدریس می‌شد.

اولین دانشکده دندانپزشکی در سال ۱۳۳۵ در دانشگاه تهـران دایـر شد و دندانپزشکان قدیمی‌تری که می‌شناسید، نخستین دانشجویانی بودند که از این دانشکده فارغ‌التحصیل شدند.

باید دانست که «دندانپزشکی» و «دندان‌سازی» دو حرفه متفاوت هستند.

دندانپزشک؛ فردی است که پس از گذراندن شش سال دوره عمومی دندانپزشکی و ارائه پایان‌نامه، از دانشکده دندان‌پزشکی فارغ‌التحصیل شده و با مدرک دکترای دندان‌پزشکی کلیه خدمات عمومی دندانپزشکی را ارائه می‌کند. یک دندانپزشک می‌تواند دندان‌های شما را ترمیم کند، دندان‌ها‌یتان را عصب‌کشی کند، ارتودنسی متحرک و ثابت انجام دهد و دندان‌هایتان را مرتب کند، به درمان بیماری‌های لثه‌ شما بپردازد و انواع دست‌های دندان‌های متحرک کامل و تکه‌ای (پارسیل) و روکش‌ها را برای دندان‌هایتان بسازد. دندانپزشکان اجازه جراحی‌های در محدوده دهان و لثه را نیز دارند.
اما دندان‌سازان؛ معمـولاً افرادی هستند که دندان‌سازی را به‌صورت تجربی فراگرفته‌اند. شما تابلوهایی با این عنوان در سطح شهرها مشاهده می‌کنید. این افراد دارای تحصیلات علمی و دانشـگاهی نیستند بلکه به‌صورت تجربه و آزمون و خطا برخی از اقدامات دندان‌پزشکی را زیرنظر افراد هم‌صنف خود آموخته‌اند. جالب است بدانید که به این گروه ‌از افراد مطابق قانون مصوب شورای اسلامی سال ۶۴، مجوز فعالیت به‌عنوان «دندان‌سازان تجربی» داده شده ولی به‌نظر می‌رسد این مجوز فقط برای افراد قدیمی‌تر این رشته صادر شده است و در سال‌های اخیر مجوز جدیدی برای فعالیت این افراد صادر نمی‌شود. دکتر سید مهدی وردی، مدیرکل دفتر سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت تأکید دارد: «این افراد اجازه نصب تابلوی مطب را ندارند و فقط می‌توانند کلمه دفتر کار را روی تابلوی خود بنویسند. مطابق قانون، این افراد فقط مجاز به ساخت دندان مصنوعی متحرک، پرکردن‌ پوسیدگی‌های سطحی و جرم‌گیری دندان‌ها هستند.»

دندانپزشکی علم و هنری است که تبحر و مهارت در آن با مطالعه علمی ساختمان و بافت‌های دهان و دندان و طبیعت زنده آنها و سال‌ها تجربه بالینی در مطب یا درمانگاه به دست می‌آید، بنابراین به‌نظر می‌رسد که در زمان کنونی که دندانپزشکی نوین روز به روز پیشرفت می‌کند، کم‌کم زمان آن رسیده که سلامت و بهداشت دهان و دندان مردم به‌طور کامل به متولیان آن، یعنی دندانپزشکان سپرده شود، کاری که امروزه در تمام کشورهای دنیا انجام می‌شود.

برگزاری مراسم روز دندانپزشک راهی برای توجه اذهان عمومی به این قشر مؤثر خانواده پزشکی و نقش مؤثر ایشان در بهداشت و سلامت جامعه است. دندانپزشکان در بخش‌های پیشگیری از بیماری‌های دهان و دندان، درمان بیماری‌های دهان و دندان و آموزش روش‌های بهداشتی به افراد جامعه، نقش پررنگی دارند و در عین حال نقش اساتید این رشته نیز در آمـوزش پیام‌آوران سلامت دهان و دندان و پژوهش، انکار‌ناپذیر است و برگزاری چنین مراسمی می‌تواند دریچه‌ای برای نمایش جلوه‌هایی از این همه فعالیت‌ به افراد جامعه باشد..

در سیاست‌های سازمان جهانی بهداشت در زمینه سلامت و بهداشت دهان و دندان تا سال 2020 میلادی، سلامت دهان و دندان جزء لاینفک و ضروری سلامت افراد جامعه و عاملی تعیین‌کننده در کیفیت زندگی انسان‌ها محسوب می‌شود. همچنین حفظ سلامت دهان و دندان، بروز مرگ‌ومیر‌های ناگهانی را کاهش می‌دهد.

بیشترین مراجعه بیماری در سطح جهان مربوط به بیماری‌های مؤثر در سلامت دهان و دندان، به ویژه پوسیدگی‌ها و بیماری‌های انساج‌ نگهدارنده دندان است. دسترسی محدود و بهای زیاد خدمات مربوط به حفظ سلامت دهان و دندان و کم‌توجهی افراد به بالا بردن سطح سلامت در تأمین منابع در نظام اقتصاد سلامت، موجب گردیده که علی‌رغم تلاش‌های زیاد، از درصد بار بیماری در دنیا کاسته نشود.

از طرف دیگر شیوع بالای سرطان‌های حفره دهان و دندان نیز توجه تحلیل‌گران و سیاستگذاران نظام سلامت را به سرطان دهان و عوامل مؤثر در بروز آن معطوف داشته است و برنامه‌های جهانی در جهت بهبود سلامت دهان و دندان و کاهش بیماری‌های دندانی شکل گرفته است و بهبود سیاست‌ و برنامه‌های پایدار مبتنی بر اولویت درمان و توسعه نظام‌های مقرون‌ به صرفه و قابل دسترس، موجب گردیده که ارتقای سلامت عمومی در سطح جامعه، با تلفیقی از سلامت دهان و دندان، تدوین و برنامه‌ریزی شود.

تحقیقات جهانی نشان داده است که افراد جامعه در بالا بردن سلامت دهان و دندان و کنترل عوامل مؤثـر بر آن، دارای نقـش به سزایی هسـتند و لـذا آمـوزش‌های اجتـماعی و نظارت و مراقـبت از برنامه‌های پیشگیری می‌تواند در بهبود شاخص‌های سلامت دهـان و دندان مؤثر باشد.

نقش فلوراید، رژیم‌ غذایی و تغذیه و مصرف دخانیات از برنامه‌هایی است که به طور کلی، وابستگی اجرایی قوی به فرد داشته و ایجاد روش‌های آموزشی به منظور رسیدن به رفتار صحیح پیشگیری از بیماری‌های دهان و دندان مهم است. همچنین برنامه‌های آموزشی در سطح مدارس و توجه به جمعیت نوجوان و جوان و همچنین سالمندان، می‌تواند در بهبود سلامت عمومی و بالا بردن کیفیت زندگی مؤثر باشد. به همین منظور تحقیقات در زمینه چالش‌ها و توانایی‌های سلامت دهان و دندان، می‌تواند برنامه‌ای جامع در مراقبت‌های مؤثر باشد و تحقیق، ارزیابی و آموزش به منظور پیشرفت مستمر سلامت دهان و دندان ضروری محسوب می‌شود.

مشکلات دهان و دندان، امروزه یکی از رایج ترین مشکلات مردم در سرتاسر جهان است. البته امروزه با پیشرفت های بهداشتی، میزان فساد و از بین رفتن دندان بسیار کمتر از گذشته شده است ولی با توجه به نوع تغذیه، عادات غلط و عدم به کارگیری صحیح روش های بهداشتی، معضلات دندان هنوز هم وجود دارد.

در اینجا نکات مهمی که مورد سؤال بسیاری از افراد، حین مراجعه به کلینیک های دندانپزشکی است مطرح می شود:

• بهترین نوع تغذیه برای داشتن دندانهای خوب چست؟

تغذیه بعد از سن ۱۲ سالگی نقش زیادی روی تاج دندان ندارد. قبل از این سن بهتر است تغذیه حاوی مواد پرکلسیم و ویتامینهای ضروری باشد. مصرف لبنیات در حفظ سلامت دندانها نقش مهمی دارد. مواد خوراکی چسبناک که بر روی دندان باقی می مانند (مثل گز و سوهان) جزو مضرترین خوراکی ها برای دندان ها هستند.

• مشکلات دندان عقل ناشی از چیست و آیا باید حتی بدون وجود درد یا عفونت لثه آنها را از دهان خارج کرد؟

دندانهای عقل را اگر دچار مشکلی نشوند و برای فرد مزاحمتی نداشته باشند، نباید خارج کرد. عفونت، درد یا فشار به سایر دندانها حین رویش و نامرتب کردن دندانها عواملی است که فکر خارج کردن دندانهای عقل را به ذهن دندانپزشک متبادر می کند.

• چند وقت یکبار باید به دندانپزشک مراجعه کرد؟

اولین مراجعه به دندانپزشک باید از زمان رویش دندان تا ۱۲ ماهگی صورت گیرد. پس از یک سالگی باید هر ۶ ماه یکبار به دندانپزشک مراجعه کنیم.

• چرا برخی با وجود مسواک زدن و استفاده مرتب از نخ دندان، دچار پوسیدگی دندان می شوند؟

همانطور که مطرح شد نوع مواد غذائی و میزان و مدت ماندن آنها در دهان و در مجاورت دندانها اثر مهمی دارد. فردی که دائماً در حال جویدن آدامس است یا مواد شیرین را مرتباً در دهان خود داشته یا نوشابه های گازدار مصرف می کند مسلماً با وجود مسواک زدن دچار پوسیدگی دهان و دندان خواهد شد.

• زود از دست دادن، دندانهای شیری چه عوارضی دارد؟

از دست دادن زودرس دندانهای شیری سبب می شود که فضای لازم برای رویش دندانهای زیرین کم گردد و در نتیجه دندانهای دائمی در محل اصلی خود رویش پیدا نکنند.

بیائیم با انگیزه اختصاص این روز به دندانپزشکی، نگرش مجددی به اهمیت رعایت بهداشت دهان و دندان، و تنظیم رژیم غذایی صحیح داشته باشیم و خود را در پیچ و خم درمانهای پرهزینه و سخت دندانپزشکی گرفتار ننماییم.

مطمئن باشید آرزوی همه دندانپزشکان این است که سطح بهداشتی بیماران، آن گونه ارتقاء یابد که تنها جهت مشاوره و اخذ دستورات بهداشتی مراجعه نمایند و نه درمان. پس فراموش نکنیم که:

   پیشگیری بسیار ساده تر، کم هزینه تر و مقبول تر از درمان است.

   گرچه در صورت ابتلا به پوسیدگی، گریزی از درمان نیست ولی نهایتاً دندان ترمیم شده شبیه شلواری است وصله شده و هیچگاه جایگزین خلقت اولیه خداوندی نخواهد شد.

  پیشگیری از پوسیدگی و بیماری های دندانی، افسانه و رؤیا نیست، واقعیتی است ساده و در حد انتظار.

   برای حصول به امر فوق کافی است روش صحیح مسواک زدن را فراگرفته و آن را دقیق و مرتب به کار ببریم.

   مسـواک زدن بـه بهتریـن نحـو هـم کـه صـورت پذیـرد، تنهـا سه سطح از ۵ سطح دندانی را تمیز می کند. سطوح بین دندانی با مسواک تمیز نمی شوند در حالیکه این سطوح حتی بیشتر از سطوح دیگر دندان در معرض پوسیدگی هستند. جهت تمیز کردن سطوح میانی دندان، استفاده از نخ دندان ضروری است.

   فراموش نکنیم چه بین دندانها غذا گیر کند یا نه، باید بین تمام دندانها هر شب با نخ دندان تمیز گردد.

   استفـاده مکـرر از مـواد قنـدی و شیرینـی بـه خصـوص انـواع چسبنـده آن ماننـد:  شکلات و آبنبات و نیز مصرف چیپس و پفک، سبب رشد میکروبهای پوسیدگی زا می شود. لذا حتماً:

  دفعاتِ مصرفِ مواد قندی را محدودتر کنیم.

  حتماً و حتماً بعد از مصرف این مواد، دندانها را کاملاً تمیز کنیم.

استفـاده از آدامسهای بدون قند در حد چند دقیقه پس از مصرف مواد قندی، اثرات مفیدی دارد و باعث کاهش پوسیدگی می شود.